De Bijbel en de Reformatie leren een eenzijdig werk van God

We hebben gezien dat Luther en Calvijn op basis van de Bijbel concluderen dat zalig worden alleen bij God vandaan komt. Dat is het sola gratia van de Reformatie. Zalig worden is een eenzijdig werk van God waaraan de mens niets kan bijdragen. Luther en Calvijn staan hiermee op de schouders van Augustinus.

Geen synergisme, maar monergisme

Theologen noemen dit ook wel de monergistische visie op de verlossing. Monergisme betekent ‘het werk van één’. Dit staat tegenover synergisme, dat ‘samenwerking’ betekent. God maakt mensen niet zalig omdat ze goede werken doen of omdat ze zichzelf bekeren, geloven en daarin volharden. De uitverkiezing is ook niet gebaseerd op Gods voorkennis over onze daden. God heeft in de eeuwigheid bepaald wie er zalig zullen worden, en tijdens het leven van deze mensen schenkt God hun de wedergeboorte door middel van de Heilige Geest. In de wedergeboorte vernieuwt Hij hun wil en schenkt Hij het geloof.

De Bijbel en de Reformatie leren geen logisch denksysteem

Deze leer van de uitverkiezing en de geknechte wil kunnen we met ons verstand niet begrijpen. De leer van Erasmus was redelijk, die van Luther (en ook Calvijn) niet. We moeten erkennen dat wij niet alles weten en begrijpen wat God weet, besluit en uitvoert. Onze hoogmoed moet veranderen in vernedering. Juist als we het niet meer begrijpen, als we ontredderd en misschien zelfs wanhopig bij God terechtkomen, wil God Zijn heil werken. We moeten leren alles van God te verwachten, in een diep besef dat er van onszelf niets goeds te verwachten is.

Maakt dit ons niet moedeloos? Nee, integendeel. Als je jezelf echt leert kennen, kun je moedeloos worden, want dan besef je dat je het niet van de zonde kunt winnen. Je merkt dat zelf geloven en zelf naar God toe gaan onmogelijk is. Wat is het dan een troost dat God je te hulp wil komen en overvloedig wil schenken wat je zelf niet hebt! Zowel Luther als Calvijn wijzen op de troost dat God zondige mensen genade wil schenken. Wat is het bemoedigend dat God almachtig is en dus iedereen kan redden. Wat is het een grote troost dat Hij Zijn werk nooit zal loslaten. Hij zal Zijn kinderen nooit uit Zijn handen laten vallen!

Christus is de spiegel van onze uitverkiezing

Als alles afhankelijk is van Gods uitverkiezing, moet je dan weten of je uitverkoren bent? Hoe kun je dat weten? Deze vragen raken aan de verborgen wil van God. Luther en Calvijn waarschuwen allebei dat we niet moeten proberen Gods verborgen wil te begrijpen. Als we God zouden kunnen begrijpen, zouden we boven God staan. We moeten beseffen dat we een beperkt verstand hebben. We moeten niet wroeten in Gods verborgen wil, maar ons richten op Christus. Calvijn noemt Christus de spiegel van onze verkiezing. [1]Johannes Calvijn, Institutie, vol. 2 (Houten: Den Hertog, 2009), 174. Alleen in Hem kunnen we zeker weten dat we uitverkoren zijn.

Het enige, echte kenmerk van onze uitverkiezing is ons geloof in de Heere Jezus. Luther kreeg van Von Staupitz hetzelfde antwoord op zijn vragen over de uitverkiezing: alleen in Christus’ wonden wordt de uitverkiezing begrepen en gevonden. God de Vader is te hoog; er is maar één weg tot Hem en dat is Christus. Ga deze weg, zei Von Staupitz. Geloof, vertrouw je toe aan Christus! Dan zal je te zijner tijd wel ontdekken wie de Vader is. [2]J. Kamphuis, ‘Luthers leer van de predestinatie in de Knechtelijke wil’, in Servum Arbitrum, dat is ‘De Knechtelijke Wil’ (Middelburg: Stichting De Gihonbron, 2012), 217.

Wat is onze verantwoordelijkheid volgens de Bijbel en de Reformatie?

Wat betekent dit voor de verantwoordelijkheid van de mens volgens de Bijbel en de Reformatie? Moeten we afwachten totdat God in ons werkt? En wat betekent het voor de prediking? Hoe gaan Luther en Calvijn hiermee om en hoe preken zij het aanbod van genade? Verkondigen ze het aanbod van genade behoedzaam, om te voorkomen dat hun hoorders denken dat ze dit aanbod zelf, uit vrije wil, kunnen aannemen? Hoe gaan deze reformatoren om met de verhouding tussen Gods uitverkiezing en onze verantwoordelijkheid? Dat onderzoeken we in het vervolg van dit hoofdstuk.